March 23, 2011
geschiedenis
Honderden eeuwen was de zuidwestelijke delta onderhevig aan een continu proces van verlanding en overstroming. Pas in een betrekkelijk rustige periode in de geschiedenis kwam daar verandering in, met de ingrepen van de eerste bewoners. Eiland IJsselmonde is ontstaan vanuit bedijking, landaanwinning en inpoldering. Dit proces van bedijking en landaanwinning duurde tot ongeveer 1850. Na 1850 kwamen andere processen op gang, in eerste instantie door de Industriële Revolutie. De Rotterdamse haven explodeerde in verhandeld volume en werkgelegenheid, en de natuurlijke richting om uit te breiden was zeewaarts, via de Zuidoever. Dit heeft tot veel transformaties geleidt op het eiland.
Doordat schepen groter werden en de handel toenam, voldeden de oude havens niet meer. De nieuwe Waalhaven, Eemhaven en Eerste en Tweede Petroleumhaven zorgden voor grootschalige afgravingen van dijken en egalisatie van het landschap. De aanplempingen liggen op gemiddeld + 4 meter NAP en kunnen, door hun kunstmatige en waterstaatkundige aard, gezien worden als een vorm van bedijkingen.
Verdwenen dijken
Nieuwe trambanen doorsneden de bestaande dijken die hun waterstaatkundige betekenis toen al verloren hadden. Dit proces vindt ook vandaag de dag nog plaats, bij bijvoorbeeld de aanleg en uitbreiding van de snelwegen A15 en A16 en de spoorlijnen Betuwelijn en HSL. Interessant gegeven is dat deze wegverbindingen vaak zelf ook op dijkachtige grondlichamen liggen en ook nog eens nieuwe dijken nodig hebben om geluidsoverlast te beperken, de geluidswallen namelijk. Na de waterstaatkundige rol, hebben veel dijken dus betekenis voor het wegennetwerk, of het beperken van de overlast ervan.
Bestaande dijken
Rond 1900 ontstond de eerste grootschalige verstedelijking op het eiland, dit om de havenarbeiders te kunnen huisvesten. De reeds bestaande dijken werden soms opgenomen in de verstedelijkingsstructuur, waar ze niet alleen richting gaven aan de verstedelijking, maar zelf ook vaak nog herkenbaar zijn in de stad. Dijken zijn dan vaak de leuke, authentieke straatjes met oude huisjes, te midden van de moderne appartementenblokken, zoals Hordijk en de Noorder- en Zuiderkerkedijk in de wijk IJsselmonde. Hier hebben de dijken een ruimtelijke rol, ze voorzien in een bepaalde historische gelaagdheid en relativeren de grootschaligheid van de stad, iets dat in grote delen van Rotterdam Zuid node gemist wordt. Maar dit gaat niet altijd op, vaak werden dijken rücksichtlos afgegraven of verdwenen ze in de laatste aanplemping voor de havens.
Ook door de herinrichting ten bate van landbouw zijn veel dijken verdwenen. De Sophiapolder bijvoorbeeld, bestond in 1850 uit een aaneenschakeling van dijkjes en kades. De dijkjes versnipperden het eiland en beperkten de gebruiksruimte. Tegen 1900 is het hele eiland daarom opnieuw ingericht, egaal en rationeel, en beveiligd door een ringdijk om de hele polder. Inmiddels heeft de polder een bestemmingsplan waarin de polder een natuurgebied wordt zoals eiland Tiengemeten.
